Blog

شەقامەکانی هەرێمی کوردستان: ئاستەنگەکان لە بەردەم پێشکەوتنی سەلامەتی هاتووچۆ و کاریگەرییە ئابوورییەکانی ڕووداوەکانی هاتووچۆ

<p><strong>&nbsp;</strong></p><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>دەستپێک </strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">پارته‌ سیاسیه‌كان ئامرازی گه‌یاندنی دەستەبژێری سیاسیین به‌ دامه‌زراوه‌‌ فەرمییەکان (دامەزراوە فەرمییە سیاسیەکان وەک، سێ دەسەڵاتی راپەڕاندن و یاسادانان و دادوەری)؛ بۆیه‌ تێگه‌یشتن له‌ سروشتی پارته‌ سیاسیه‌كان بنچینه‌یه‌ بۆ رونكردنه‌وه‌ی پێگه‌ی دەستەبژێری سیاسی و خه‌ڵك له‌ لایه‌ك و، دەستەبژێری سیاسی و دامه‌زراوه‌ سیاسیه‌كان له‌ لایه‌كی دییه‌وه‌. ‌</span></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">له‌ هه‌رێمی كوردستاندا، به‌رپرسانی باڵا وه‌ك ئایدۆلوگ و دروستکەری بڕیار پارته‌كان ئاراسته‌ ده‌كه‌ن. بەو جۆرە پارته‌كان توانای ئاراسته‌كردنی لایه‌نگرو هه‌وادارانیان هه‌یه‌، لە هەرێمی کوردستاندا پەوەندی نێوان پارت و هەوادار و لایەنگر له‌سه‌ره‌وه‌ بۆ خواره‌وه‌یه‌، بەشێوەیەک کە له‌ هیچ كام له‌ پارته‌كانی هه‌رێمدا هه‌وادار و لایه‌نگر توانای ئاراسته‌كردنی پارتی سیاسیان نییه‌. پارتی سیاسی رۆڵێكی ناوه‌ندی گرنگ ده‌گێرێ، ئه‌سته‌مه‌ هیچ جۆرێكی دی یان مۆدێلێكی دی له‌ جوڵانه‌وه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان یان تۆره‌ جڤاتیه‌كان بتوانن رۆڵی هەمەجۆر و پێگه‌ی کاریگەری پارته‌ سیاسیه‌كان بگرنه‌وه‌ (بڕوانە؛ هاینتگتۆن ١٩٩٦). </span></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">له‌ هه‌رێمی كوردستاندا دەستەبژێری سیاسی رۆڵێکی ناوەندی هەیە لە پرۆسەی سیاسی دا. دەگونجێ گرنگی دەستەبژێری سیاسی پەیوەست بێ بەو دەسەڵاتانەوە کە هەیانە. له‌ رووی تیۆرییه‌وه‌ چه‌مكی دەستەبژێری سیاسی له‌گه‌ڵ چه‌مكی دەسەڵات تێكهه‌ڵكێشه‌ (هەنتەر ١٩٥٣؛ میلس ١٩٥٦؛ دۆم هووف ١٩٦٧). لێرەدا مەبەست له‌ دەسەڵات دوو جۆره‌؛ دەسەڵاتی خوازراو و، دەسەڵاتی وێدراو. دەسەڵاتی خوازراو ئه‌وه‌یه‌ كه‌ دەستەبژێری سیاسی له‌ خودی خۆیدا دارایی هێز بێت، وه‌ك سه‌ركرده‌ی پارتێك کە سامانێکی زۆری هەیە یا توانای هزریی باڵای هەیە. به‌ڵام مه‌به‌ست له‌ دەسەڵاتی وێدراو ئه‌و هێزەیە کە دەستەبژێری سیاسی‌ له‌ دامه‌زراوه‌ فه‌رمیه‌كانەوە وه‌ریده‌گرێ، ئه‌وه‌ش دەسەڵاتێکی سنورداركراوه‌ و ناسێندراوه‌، لە رێی یاساوە.&nbsp;</span></h3><blockquote><p><strong>به واتایه‌كی دی؛ دەسەڵاتی خوازراو لە دامه‌زراوه‌ نافه‌رمییه‌كانه‌وه‌ دێت، له‌وانه‌، په‌یكه‌ره‌ جڤاتیه‌كان، پارتی سیاسی، یان ئایین و جیهانبینیه‌یكی تایبه‌ت. به‌ڵام دەسەڵاتی وێدراو له‌ دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كانه‌وه‌ دێ، وه‌ك په‌رله‌مان و ئه‌ندام په‌رله‌مانبوون یان ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و وه‌زیربوون یان سەرۆکایەتی هەرێم و سەرۆک بوون</strong></p></blockquote><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>مه‌به‌ست له‌ دامه‌زراوه‌ی سیاسی چییه‌؟</strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong> <span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">دامه‌زراوه‌كان، به‌ وته‌ی هانتینگ تۆن (١٩٦٥: ٣٨٨)، واتە ئه‌و ناوه‌نده‌&nbsp; جێگیر و به‌بایه‌خانه‌ كه‌ تێیاندا هه‌ڵسوكه‌وت و كرداره‌كان دووباره‌ ده‌بنه‌وه‌ (وێنەی پەرلەمان و پەرلەمانتار).&nbsp; به‌ واتایه‌كی دی‌، دامه‌زراوه‌كان كه‌ڵه‌كه‌بووی كۆمه‌ڵێك ڕێسا و كرده‌وه‌ی رێكخراون كه‌ بۆماوه‌یه‌كی دیاریكراو ده‌مێننه‌وه‌، و كۆمه‌ڵێك له‌و دامه‌زراوانه‌ رێكییه‌كی سیاسی دێننه‌ كایه‌وه‌ كه‌ كه‌م تا زۆر له‌وه‌وه‌ سیسته‌مێكی سیاسی دروست ده‌بێ. به‌وجۆره‌، دامه‌زراوه‌ سیاسییه‌كان په‌یكه‌ره‌ی سیسته‌مێكی سیاسی دروست ده‌كه‌ن و بنه‌ما و رێساكانی مامه‌ڵه‌ی سیاسی داده‌نێنن .</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">دامەزراوەکان پۆلێن دەکرێن بۆ چەند جۆرێک، سێ لەوانە؛ فه‌رمی، نیمچه‌ فه‌رمی و نافه‌رمی. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كان <span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">&nbsp;</span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">دامه‌زراوه‌ی فه‌رمی‌، مه‌بەست له‌و‌ تایبه‌تمه‌ندیانه‌یه‌ كه‌ سیسته‌مێكی سیاسی دیاریكراوی پێده‌ناسرێته‌وه‌. چونیه‌تی رێكخستنی دامه‌زراوه‌كان و دیاریكردنی په‌یوندی نێوانیان جۆری سیسته‌می سیاسی دیاریده‌كات، بۆ وێنه‌ هەریەک لە پەرلەمان و حکومەت دوو دامەزراوەی فەرمین، پەیوەندی نێوانیان جۆری سیستەمی سیاسی دیار دەکات، ئەگەر هاتوو پەرلەمان هەژمون بکاتە سەر حکومەت سیستەمەکە دەبێتە سیستەمی پەرلەمانی، ئەگەر حکومەت هەژمون بکا دەبێتە سیستەمی سەرۆکایەتی. بەهەمان شێوە جیاوازی نێوان سیسته‌می‌ دیموكراتیكی زۆرینه و سیسته‌می دیموكراتیكی كۆكبوون (دیموکراسی کۆدەنگ) دەگەرێتەوە بۆ جیاوازی پەیوەندی و رێکخستنی دامەزراوە فەرمییەکانیان (لایپهارت، ١٩٨٦ ). </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>دامه‌زراوه‌ نیمچه‌ فه‌رمییه‌كان </strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">مه‌به‌ست له‌ دامه‌زراوه‌ی نیمچه‌ فه‌رمی، ئه‌و رێكه‌وتنه‌ به‌راییه‌یه‌ كه‌ له‌ نێو دەستەبژێری پارته‌ كاریگه‌ره‌كاندا ده‌بێت، كه‌ ده‌بنه‌ پێشمه‌رجه‌ بۆ رێکخستن و کارایی دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كان. بۆ چه‌سپاندنی سیسته‌می په‌رله‌مانی كۆكبوون دوو دامه‌زراوه‌ی نیمچه‌ فه‌رمی له‌هه‌رێمی كوردستان پێویستن</span>، یه‌كه‌م<span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">؛</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> ئه‌وه‌ هه‌موو پارته‌كاریگه‌ره‌كان و سه‌ركرده‌كانیان له‌ كابینه‌ی حكومه‌تدا به‌شداربن</span>، دووه‌م؛<span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> سه‌ربه‌خۆییه‌كه‌ی فراوان بدرێ به‌هه‌ر پارێزگایه‌ك له‌ رووی كارگێڕی‌ رامیاری و كلتوری و ئابوورییه‌وه‌. &nbsp;</span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>دامه‌زراوه‌ نافه‌رمییه‌كان: </strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">ئه‌وپه‌یكه‌ره‌‌ ئاڵۆزه‌ جڤاتییانه‌ن كه‌ رێكی ده‌ده‌نه‌ په‌یوه‌ندییه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، وه‌ك هه‌ستی پێكه‌وه‌یی جا ئه‌و هه‌سته‌ له‌سه‌ر بنه‌مای باوه‌ڕ بێت یان له‌سه‌ر بنه‌مای جیهانبینی بێ. له ‌هه‌رێمی كوردستاندا، دامه‌زراوه‌ نافه‌رمیه‌كان، ئایین و ئایینزاكان، ئایدۆلۆژیاكان، کلتور و، پارته‌ سیاسیه‌كان(لایه‌نگرانی پارتێك هه‌ستی هۆگری بۆ پارته‌كه‌یان كۆیان ده‌كاته‌وه) ده‌گرێته‌وه‌. ‌هه‌روه‌ك چۆن دامه‌زراوه‌ فه‌رمی و نیمچه‌ فه‌رمیه‌كان سیسته‌می سیاسی پێكده‌هێنن به‌هه‌مان شێوه‌ دامه‌زراوه‌ نافه‌رمیه‌كانیش شكڵ ده‌ده‌نه‌ سیسته‌می سیاسی و، كاریگه‌ری ئه‌وتۆیان هه‌یه‌ له‌سه‌ر كارایی دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كان؛ بۆ وێنه‌، له‌ هه‌رێمی كوردستاندا دامه‌زراوه‌ی فه‌رمی ده‌بێ پێگه‌ی دامه‌زراوه‌ی نافه‌رمی ره‌چاو بكات. په‌رله‌مان دامه‌زراوه‌یه‌كی فه‌رمییه‌ و پارت دامه‌زراوه‌یه‌كی نافه‌رمی، خۆ ئه‌گه‌ر ره‌چاوی نه‌كات، ئه‌وا دوور نییه‌ دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كه‌ دوچاری جۆرێك له‌ ئاڵقان و هه‌ڵپه‌ساردن بێته‌وه‌. یاخود، دەبێ دەسەڵاتی یاسا دانان رەچاوی ئاینی زۆرینەی رەهای خەڵک بکات و یاسایەک دەرنەچوێنی کە دژ بوەستێتەوە لەگەڵ بیروباوەڕی زۆرینەی رەهای خەڵک.&nbsp;</span></strong></h3><blockquote><p><strong>ئه‌وه‌ی له‌ هه‌رێم دایه‌، ده‌توانرێ وه‌ك دیموكراسی-دەستەبژێر‌ تیۆرایزه‌ بكرێ</strong></p></blockquote><p><em><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> (بۆ چەمکی دیموکراسی دەستەبژێر بڕاونە؛ شەمپتەر ١٩٤٢)</span></em></p><h3 class="p1" dir="rtl"><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">باسكردن له‌ دیموكراسی به‌ تیشك خستنه‌ سه‌ر دامه‌زراوه‌ی فەرمی و رۆڵی دەستەبژێری سیاسی دوو خه‌سڵه‌تی تیۆری دیموكراسی-دەستەبژێرە.‌ ئه‌و تیۆریه‌‌ دوو گریمانه‌ ده‌كا؛ </span><strong>یه‌كه‌م</strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">، هێزی سیاسی له‌ دامه‌زراوه فەرمییە‌ سیاسیه‌كاندایه‌،</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> </span><strong>دووه‌م؛</strong><strong> </strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">دەستەبژێری سیاسی بزوێنه‌ری دامه‌زراوه‌كانن و هه‌ژموون ده‌كه‌نه‌ سه‌ر دامه‌زراوه‌فەرمییەکان له‌ كاتی دروستكردنی بڕیاردا.&nbsp; </span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">راستیه‌ك هه‌یه‌ كه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستاندا تا راده‌یه‌ك فه‌رامۆشكراوه‌، ئه‌ویش بریتیه‌ له‌وه‌ی كه‌ پشتیوانی دەستەبژێری سیاسی یه‌كێكه‌ له‌ گرنگترین پێشمه‌رجه‌كانی بنیاتنانی دامه‌زراوه‌ دیموكراتیكه‌كان له‌ قۆناغی راگوزه‌ردا - وه‌ك ئه‌وه‌ گوزه‌ره‌ی‌ كوردستان پێیدا تێده‌په‌ڕێت. بنه‌مای زانستی لێرەدا ئەوەیە كه‌ به‌راییترین هەنگاو دەبێ بریتی بێ لە‌ گۆرینی ناكۆكی‌ نێوان دەستەبژێری سیاسی بۆ كۆكی نێوانیان، ئەمەش بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی یه‌كێك له‌ كاریگه‌رترین پێشمه‌رجه‌كان‌ بۆ سه‌قامگیری رامیاری و توندوتۆڵی دامه‌زراوه‌یی: تەبایی سیاسی. </span></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">كاتێك كه‌ دەستەبژێری سیاسی تەبا بن دەگەنە جۆرێك له‌ كۆده‌نگی له‌ مەڕ به‌ها و گرنگی کاری دامه‌زراوه‌‌‌ سیاسیه‌كان (بۆ وێنە هەموو رێز لە بڕیاری پەرلەمان وەک دامەزراوەیەکی فەرمی دەگرن).&nbsp; لێره‌دا ته‌نها رێگه‌ بۆ ئه‌وه‌ی دەستەبژێری سیاسی بگه‌نه‌ كۆده‌نگی و تەبایی ئەوەیە کە دامه‌زراوه‌كان به‌جۆرێك رێكبخرێنه‌وه‌ رێگربن له‌ ئاوا بوونی دیموكراسی زۆرینه‌ و رێخۆشكه‌ربن بۆ چه‌سپاندنی رێكه‌وتنه‌-دیموكراسی، هه‌وڵبدری سیستەمی په‌رله‌مانی كۆكبوون په‌یڕه‌و بكرێ لەسەر بنەمای بەرژەوەندی گشتی و بەرژوەندی هاوبەش. </span></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><br></h3><blockquote><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>سەرچاوەکان</strong></h3></blockquote><p><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">C. Wright Mills. The Power Elite . 1956.</span></p><p><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">G. William Domhoff. Who Rules America? 1967.</span></p><p><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">Grofman, Bernard, and Arend Lijphart. Electoral Laws and Their Political Consequences. Agathon Press, 1986, books.google.iq/books/about/Electoral_Laws_and_Their_Political_Conse.html?id=711tQgAACAAJ&amp;redir_esc=y. Accessed 18 Nov. 2023.</span></p><p><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">Huntington, Samuel P. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. Riverside, Simon &amp; Schuster, 1996.</span></p><p><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">Mills, C. W. “COMMUNITY POWER STRUCTURE: A STUDY of DECISION MAKERS. By Floyd Hunter. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1953. 297 Pp. $5.00.” Social Forces, vol. 32, no. 1, 1 Oct. 1953, pp. 92–93, https://doi.org/10.2307/2572868. Accessed 13 Apr. 2020.</span></p><p><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">Schumpeter, Joseph. Capitalism, Socialism, and Democracy. New York, Harper &amp; Brothers, 1942</span><br></p>

كورته‌ باسێكی سیسته‌می رامیاری: دامەزراوەکان و دەستەبژێری سیاسی

بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجەی مەمک لە کوردستان: پەتازانیی، دۆزینەوەی پێشوەختە، و شێوازە کاریگەرییەکانی سکرینکردن

<h3 class="p1" dir="rtl"><strong>سەرەتا</strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">زمان بەشێکی گرنگی هەموو کلتوورێک و شوناسەکەیەتی چونکە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن ڕۆڵ دەبینێت لە نێوان ئەندامانی ئەم گروپە. بە درێژایی مێژوو چەندین زمان پەرەیان سەندووە لە شێوەیەک بۆ شێوەیەکی دیکە و زاراوە و بنە زاراوەیان لێ دروستبووە. بە پێچەوانەشەوە، ژمارەیەکی زۆر لە ناوچوون و چیتر قسەیان پێ ناکرێت و لەسەریان ناخوێندرێت. بە گوێرەی International Language Services، ٥٣٧ زمانی لەناوچوو هەن، کە زۆرێکیان کاتی خۆی قسەیان پێ دەکرا و باو بوون بەڵام لەبەر هۆکاری کلتووری&nbsp; و کۆمەڵایەتی لەناوچوون.[١] بەکارهێنانی تەکنەلۆجیا دەکرێت گرنگیەکی زۆری هەبێت بۆ هێشتنەوە و پاراستنی زمانێک و تێکهەڵکێشکردنی لەگەڵ دنیای دیجیتاڵیدا. لە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ دکتۆر حوسێن حەسەنیدا، کە زمانەوانی کۆمپیوتەری و پرۆفیسۆری یاریدەدەرە لە زانکۆی کوردستان - هەولێر،&nbsp; هەوڵی وەڵامدانەوەی چەند پرسیارێکی گرنگ دراوە لە بارەی گرنگی تەکنۆلۆجیای زمان و دۆخی ئێستای توێژینەوە بۆ زمانی کوردی و چی کراوە تا ئێستا و ئەو ئاستەنگی و زەحمەتییانەی توێژەران ڕووبەڕووی دەبنەوە و هەرەوها چۆن تاکەکان دەتوانن بەشداربن لە بەرەوپێشبردن و پاراستنی زمانی کوردی لە ڕێی تەکنەلۆجیاوە.</span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> پرۆسێسکردنی کوردی بریتیە لە بەکارهێنانی تەکنیکی کۆمپیوتەری و خوارزمی بۆ ئەوەی ئامێر، بە تایبەتی کۆمپیوتەر، بتوانێت نووسراوی کوردی شی بکاتەوە و لێی تێبگات و&nbsp; بەرهەمی بهێنێت. دکتۆر حەسەنی وتی کە بۆ ئەوەی زمانێک کۆمپیوتەرانە بەردەست بێت، دەبێت ئەم کەرەستانەی هەبێت: زانیاری و ئامراز و بەرنامە. Kurdish Basic Language Resource Toolkit ناسراو بە Kurdish BLARK پرۆژەیەکی سەرچاوە کراوەیە کە دکتۆر حەسەنی کاری لەسەر دەکات، کە ئامانجەکەی چارەسەرکردنی ئەو کەمی کەرەستە و سەرچاوەیە بۆ پرۆسێسکردنی کوردی. بە بڕوای ئەو کارکردن لەسەر پرۆژەیەکی لەم شێوەیە ئێجگار گرنگە بۆ پاراستنی زمانی کوردی، بە تایبەت ئەو زاراوە و بنە زاراوانەی کەمتر قسەی پێ دەکرێت. هەروەها نیگەرانی خۆی ڕاگەیاند لە بارەی بیرۆکەی لە ناوچوونی دیجیتاڵی زمانێک بە هۆی تێنەگەیشتنییەوە لە لایەن ژیری دەستکرد. "ئەگەر ژیری دەستکرد فێری زمانی ئێمە نەبێت"، دکتۆری حەسەنی وتی، "ئەوە ئێمە دەبێت فێری زمانی ئەو بین، ئەویش ئینگلیزییە. هەرچەندە گرنگ و پێویستە ئینگلیزی بزانین، بەڵام نەک بگاتە ئەوەی زمانی دایک و کلتوور و متمانەبەخۆبوونمان لە دەست بدەین." </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">بەرەوپێشچوون بەدیکراوە و توێژەران ئیشیان لەسەر دۆزینەوەی ڕێگای نوێ کردووە بۆ تێکەڵ کردنی زمانی کوردی لەگەڵ تەکنەلۆجیا کردووە. دکتۆر هادی وەیسی و دکتۆری سینا ئەحمەدی و خودی دکتۆر حوسێن حەسەنی خۆی لە ناوە هەرە دیارەکانی توێژینەوە بڵاوکراوەکانی پرۆسێسکردنی کوردین. "ئەگەر سەیری دۆخەکە بکەین"، دکتۆری حەسەنی وتی، "بە دەگمەن دەبینین ٣٠ بۆ ٤٠ کەس ئیش لەسەر پرۆسێسکردنی کوردی بکەن بە بەراورد لەگەڵ سەدەها توێژەرە عەرەب کە کار لەسەر عەرەبی دەکەن و ئەو هەزار ئەڵمانانەی توێژینەوە لەسەر ئەڵمانی دەکەن. " باسی ئەوەشی کرد کە چۆن ئەو زمانانەی یەکێتی ئەوروپا پاڵپشتییەکی بەهێزیان هەیە و چەندەها کۆمێتە دامەزراون و کۆنفڕانس ساز دەکرێت وەک و European Language Resource Association(ELRA) European Language Resource Coordination(ELRC). </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">و چۆن هەوڵدەدەن بۆ پاراستن و زیندووکردنەوەی ئەو زمان و زاراوانەی ئەوروپا کە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە. زانکۆکانی وەک ستانفۆرد و ئۆکسفۆرد ناوەندی توێژینەوەی تەکنەلۆجیای زمانی تایبەت بە خۆیان هەیە؛ دکتۆر حەسەنی زۆر هەوڵی ئەوەی داوە شتێکی لەم جۆرە لە کوردستان بکرێت، بەڵام هەموو کات داواکاریەکەی بێ وەڵام بووە. "پرۆسێسکردنی کوردی بە دڵنیاییەوە بەرەوپێش دەچێت"، دکتۆر حەسەنی وتی، "بەڵام نەگەیشتۆتە ئاستێکی کارا و بەسوود. هەمووی بە هەوڵ و خۆشەویست و خولیای چەند تاکەکەسێكەوە بەستراوە&nbsp; بۆ زمانی کوردی. هێچ شتێکی پلان داڕێژراو نییە. هەر یەکەو بەتەنیا ئیشدەکات." </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">دکتۆر حەسەنی هەندێک لەو ئاستەنگیانەی باسکرد کە ڕێگری لە بەرەوپێشچوونی توێژینەوەی پرۆسێسکردنی کوردی دەکەن. یەکەمیان هەمەڕەنگی زاراوەکان لە زمانی کوردی بۆتە هۆی زەحمەتییەکی زۆر بۆ توێژەران چونکە زمانێکی ستانداردکراو نییە و جیاوازی ڕێزمانی هەیە لە نێوان زاراوە و بنە زاراوەکان. توێژەرانی وەک دکتۆر حەسەنی لەو بڕوایەدان کە تەکنەلۆجیای وەک ژیری دەستکرد و زمانەوانیی کۆمپیوتەر دەکرێت یارمەتیدەربن بۆ ستانداردکردنی کوردی، بەڵام مشتومڕییەک هەیە کە ئاخو لە چەند ستاندارد پێکبێت. بێجگە لە ئەمە، وەک پێشتر باسکرا، کەمی سەرچاوە بەردەوام وەک کێشەیەکی گەورە خۆی نیشان دەدات. هیچ کورهێنانێک نییە لە ڕووی خوارزمیەکانەوە بەڵکو لە زانیاری و ئامراز و بەرنامەوە. هەروەها، هیچ پشتگیرییەکی حکومەت بەدی ناکرێت چ لە ڕووی هاوکاری داراییەوە بۆ پڕۆژە توێژینەوەیەکان و چ لە ڕووی پێزانینی خودی ئەو کارانەی کە ئەو چەند توێژەرانە پێی کردوویانە بۆ پرۆسێسکردنی کوردی. سەرەڕای هەموو ئەمانەش، کەمییەکی بەرچاو هەیە لە توێژەران و پسپۆران، کە ئەمەش بەرەوپێشچوون دوادەخات. لە کۆتاییدا، پەیوەندی و ئالیکاری لە نێوان زانایانی کۆمپیوتەر کە کار لەسەر پرۆسێسکردنی کوردی دەکەن و زمانەوانانی زمانی کوردی لاوازە و زۆر کەم دەکرێت. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">بە ڕای دکتۆر حەسەنی، تاکەکان دەتوانن بەشداربن لە پاراستن و بەرەوپێشبردنی زمانی کوردی لە ڕێگای تەکنەلۆجیاوە بە سێ ڕێگا. یەکەمیان ئەوەیە خەڵکێکی زیاتر بەشدار بێت لە زانیاری کۆکردنەوە لە ڕێگای crowdsource، کە بریتییە لە پەیداکردنی زانیاری و سەرچاوە لە ڕێی جەماوەرێک زۆرەوە. "هۆکاری بەردەستبوونی وەرگێڕی گووگڵ بۆ کورمانجی پێش زاراوەکانی دیکە وەک سۆرانی"، دکتۆر حەسەنی وتی، "لەبەر ئەو ژمارە زۆرەی کوردانی باکوور بوون کە بەشداریان کرد لە کۆکردنەوەی زانیاری و داتا. من خۆم بەشدار بووم لە پرۆسەی زیادکردنی وەرگێڕی گووگڵ بۆ سۆرانی، بەڵان دەکرا زووتر دەستمانبکەوتایە ئەگەر خەڵکانێکی زیاتر هاوکاربوونایە." دووەم، نووسین بە زمانی کوردی لە ماڵپەڕی وەک ویکیپیدیا لەسەر بابەتی هەمەڕەنگ گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ هەبوونی بڕێکی باش لە زانیاری چونکە زۆرێک لە مۆدێڵی گەورەی زمانەکان large language models وەک OpenAI ChatGPT و Google Bard سوودێکی زۆر لەو زانیاریە زۆرەی زمانی ئینگلیزی دەبینن کە لەسەر ئینتەرنێت بەردەستە. سێیەم ڕێگا، دکتۆری حەسەنی ئامۆژگاری قوتابییان کە توێژینەوە و پرۆژە بکەن لە بارەی پرۆسێسکردنی کوردی و زانیاری کۆکردنەوە. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">لە ئەنجامدا، زمانی کوردی وەک هەموو زمانێکی دیکە لە ژێر هەڕەشەی لە ناوچوونی دیجیتاڵییە ئەگەر تێکهەڵکێش نەکرێت لەگەڵ تەکنەلۆجیا و ئەو خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییانەی وەک نووسین-بۆ-ئاخاوتن و ئاخاوتن-بۆ-نووسین و وەرگێڕانی زمانی ئاماژە بەردەست نەبن بۆ کوردی. دکتۆر حەسەنی نموونەی کەسێکی نابینای هێنایەوە کە دەیەوێت کۆمپیوتەر یان ئامێری مۆبایل بەکاربهێنێت بەڵام نەتوانێت لەبەر نەبوونی خزمەتگوزاری ئاخاوتن-بۆ-نووسین بۆ کوردی. هەروەها باسی لەوە کرد کە چۆن کوردانی تاراوگە دەستیان بە کولتور و زمانی خۆیانەوە گرتووە و هەوڵی پاراستنی دەدەن تاکو بیگوازنەوە بۆ مناڵەکانیان، بەڵام بە کارێکی سەختی دەبینن لەبەر نەبوونی سەرچاوە کە هاوکاری ئەم نەوە تەزەیە بێت لە فێربوونی زمانەکە، چ جای کلتوور. زمانی کوردی زمانێکی هەمەڕەنگە و زۆر دەوڵەمەندە لە ڕووی زمانەوانیەوە بەو هەموو زاراوە و بنە زاراوانەی. بە هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشانە، کە ئاستەنگیان درووستکردووە بۆ بەرەوپێشچوونی پرۆسێسکردنی کوردی، زۆرێک لە خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییەکان دابیندەکرێن بە زمانی شیرینی کوردی و زمانەکە لە کاروانی بەرەوپێشچوونی تەکنەلۆجی بە جێ نامێنێت.</span></strong></h3><p><br></p><p><br></p>

بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیا بۆ پاراستنی زمانی کوردی: چاوپێکەوتنێک لەگەڵ دکتۆر حوسێن حەسەنی

کۆچی گەنج: لێکەوتەکانی ناسەقامگیری ئابووریی بۆ هەرێمی کوردستان

<h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">لە ئێستادا، ئێمە لە سەدەمی زانیاریدا دەژین و ئامێرە دیجیتاڵییەکان دەستیان بەسەر ژیانماندا گرتووە، هەر بۆیە پێویستیەکانی مانەوە بە سەلامەتی و پەنامەکی لە ناو ئینتەرنێتدا لە ئاستێکی باڵادایە. بەپێی پێشبینییەکانی کۆمپانیای ئاسایشی ئەلیکترۆنی ڤێنچەرز تێچووی زیانەکانی تاوانە ئەلیکترۆنییەکان تا ساڵی٢٠٢٥ بریتی بێت لە ١٠.٥ تریلیۆن دۆلار.&nbsp;</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">ستۆکسنێت چەکێکی ئەلیکترۆنی بوو کە بەهاوبەشی حکومەتی ئەمەریکا و ئیسرائیل دروستکرابوو، وێستگەێکی ئەتۆمی ئێرانی بە کردە ئامانج، کە ٢٠٠،٠٠٠ کۆمپیوتەری گرتەوە و بووە هۆی لەکارکەوتنی نزیکەی ١٠٠٠ ئامێر.&nbsp;</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">هێرشێکی تری ئەلیکترۆنی کە کۆمپانیای کەشتیوانی جیهانی فێدێکسی کردە ئامانج، کە بووە هۆی ئەوەی بە بەهای ٣٠٠ ملیۆن دۆلاری زیانی دارای پێبکەوێت و پشکەکانی بە ڕێژەی ٧٩ سەنت بۆ هەر پشکێک داببەزێت.&nbsp;</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">بەهەمان شێوە کۆمپانیای خزمەتگوزاری ئینتەرنێت یاهوو ڕووبەڕووی ئەو شتە بووەوە کە بە یەکێک لە گەورەترین پێشڵکردنی زانیاری لە مێژوودا دادەنرێت لە ساڵی ٢٠١٦ دا، کە ٥٠٠ ملیۆن هەژماری بەکارهێنەر و زانیارییە کەسییەکان دزرا.</span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> وڵاتان و کۆمپانیا زەبەلاحەکان بڕێکی زۆر سەرمایەیان وەبەرهەمێناوە هەم لەسەر ژێرخانی تەکنەلۆجیای خۆیان و هەم لەسەر دەستڕاگەیشتن بە کەسانی پسپۆڕ و شارەزا لە بواری ئاسایشی ئەلیکترۆنیدا. دەوترێت کە مایکرۆسۆفت نیازی وایە ٢٠ ملیار دۆلار خەرج بکات بۆ دڵنیابوونەوە لە سەلامەتی خزمەتگوزارییەکان و پاراستنیان لە هێرشە ئەلیکترۆنییەکان. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">تا ساڵی ٢٠٢٣، بودجەی حکومەتی ئەمەریکا بۆ ئاسایشی ئەلیکترۆنی وڵاتەکە بریتی بووە لە١٥.٦ ملیار دۆلار، هەروەها وڵاتێکی وەک شانشینی ئیماراتی عەرەبیمان هەیە کە بودجەکەی ٧٩ ملیار دۆلارە بۆ پێنچ ساڵی داهاتوو لە ٢٠٢٢ بۆ ٢٠٢٦.&nbsp;لە کاتێکدا کە حکومەتی هەرێمی کوردستان بە دوای پێشکەوتنی تەکنەلۆجی و بە دیجیتاڵکردنی حکومەتدا دەگەڕێت، کاردانەوەی ئەو بازدانە بەرەو جیهانی دیجیتاڵی چی دەبێت؟ وە حکومەت چ کارێک دەکات بۆ پاراستن و ئاسایشی دامەزراوەکان و هاوڵاتیانی لە ئینتەرنێتدا؟&nbsp;پێویستە حکومەتی هەرێمی کوردستان پلان دابنێت بۆ تەرخانکردنی بودجەیەک بۆ توانادان و بەهێزکردنی ژێرخانی ئاسایشی تەکنەلۆجیای خۆی. هەنگاوێکی بێ ماندووبوون و لە هەمان ساتەوەختدا زۆر چارەنووسساز کە حکومەتی هەرێم بتوانێت بەرەو ئەو ئامانجە بیگرێتەبەر، دەتوانێت لە ڕێگەی ئەنجامدانی خولی ڕاهێنانەوە بت بۆ کارمەندان لە کەرتی گشتی بەمەبەستی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری، چونکە دەگوترێت هەڵەی تاکەکان بەربڵاوترین هۆکاری هێرشە ئەلیکترۆنییەکانە. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">ڕەنگە پێویست بکات کە حکومەتی هەرێمی کوردستان کەلێنی نێوان کەمی توانست و خواستی زۆری پسپۆڕ و شارەزایانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی بۆ هەردوو کەرتی گشتی وتایبەت پڕبکاتەوە، لە ڕێگەی هەماهەنگی لەگەڵ دامەزراوە ئەکادیمییەکان یان کۆمپانیا نێودەڵەتییەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی بێت، بۆ ئەوەی فێرخوازان و دەرچووان بە لێهاتووی و کارامەیی پێویست سەلامەتی شوێنی کارەکانیان مسۆگەر بکەن. </span></strong></h3>

مەترسییەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی و ژێرخانی تەکنەلۆجیای حکومەتی هەرێمی کوردستان

NSI - KUR

research and analysis

Lato

IBM Plex Sans Arabic

Arvo

<p>ئەم ماڵپەڕە کووکی سەرەکی بەکاردەهێنێت بۆ دڵنیابوون لە کارکردنی دروست</p>

توێژینەوەکان

شەقامەکانی هەرێمی کوردستان: ئاستەنگەکان لە بەردەم پێشکەوت...

كورته‌ باسێكی سیسته‌می رامیاری: دامەزراوەکان و دەستەبژێری...

بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجەی مەمک لە کوردستان: پەتازانیی، د...

بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیا بۆ پاراستنی زمانی کوردی: چاوپێکەوت...

کۆچی گەنج: لێکەوتەکانی ناسەقامگیری ئابووریی بۆ هەرێمی کور...

مەترسییەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی و ژێرخانی تەکنەلۆجیای حکو...