Blog

<h3 class="p1" dir="rtl"><strong>سەرەتا</strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">زمان بەشێکی گرنگی هەموو کلتوورێک و شوناسەکەیەتی چونکە وەک ئامرازێکی پەیوەندیکردن ڕۆڵ دەبینێت لە نێوان ئەندامانی ئەم گروپە. بە درێژایی مێژوو چەندین زمان پەرەیان سەندووە لە شێوەیەک بۆ شێوەیەکی دیکە و زاراوە و بنە زاراوەیان لێ دروستبووە. بە پێچەوانەشەوە، ژمارەیەکی زۆر لە ناوچوون و چیتر قسەیان پێ ناکرێت و لەسەریان ناخوێندرێت. بە گوێرەی International Language Services، ٥٣٧ زمانی لەناوچوو هەن، کە زۆرێکیان کاتی خۆی قسەیان پێ دەکرا و باو بوون بەڵام لەبەر هۆکاری کلتووری&nbsp; و کۆمەڵایەتی لەناوچوون.[١] بەکارهێنانی تەکنەلۆجیا دەکرێت گرنگیەکی زۆری هەبێت بۆ هێشتنەوە و پاراستنی زمانێک و تێکهەڵکێشکردنی لەگەڵ دنیای دیجیتاڵیدا. لە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ دکتۆر حوسێن حەسەنیدا، کە زمانەوانی کۆمپیوتەری و پرۆفیسۆری یاریدەدەرە لە زانکۆی کوردستان - هەولێر،&nbsp; هەوڵی وەڵامدانەوەی چەند پرسیارێکی گرنگ دراوە لە بارەی گرنگی تەکنۆلۆجیای زمان و دۆخی ئێستای توێژینەوە بۆ زمانی کوردی و چی کراوە تا ئێستا و ئەو ئاستەنگی و زەحمەتییانەی توێژەران ڕووبەڕووی دەبنەوە و هەرەوها چۆن تاکەکان دەتوانن بەشداربن لە بەرەوپێشبردن و پاراستنی زمانی کوردی لە ڕێی تەکنەلۆجیاوە.</span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> پرۆسێسکردنی کوردی بریتیە لە بەکارهێنانی تەکنیکی کۆمپیوتەری و خوارزمی بۆ ئەوەی ئامێر، بە تایبەتی کۆمپیوتەر، بتوانێت نووسراوی کوردی شی بکاتەوە و لێی تێبگات و&nbsp; بەرهەمی بهێنێت. دکتۆر حەسەنی وتی کە بۆ ئەوەی زمانێک کۆمپیوتەرانە بەردەست بێت، دەبێت ئەم کەرەستانەی هەبێت: زانیاری و ئامراز و بەرنامە. Kurdish Basic Language Resource Toolkit ناسراو بە Kurdish BLARK پرۆژەیەکی سەرچاوە کراوەیە کە دکتۆر حەسەنی کاری لەسەر دەکات، کە ئامانجەکەی چارەسەرکردنی ئەو کەمی کەرەستە و سەرچاوەیە بۆ پرۆسێسکردنی کوردی. بە بڕوای ئەو کارکردن لەسەر پرۆژەیەکی لەم شێوەیە ئێجگار گرنگە بۆ پاراستنی زمانی کوردی، بە تایبەت ئەو زاراوە و بنە زاراوانەی کەمتر قسەی پێ دەکرێت. هەروەها نیگەرانی خۆی ڕاگەیاند لە بارەی بیرۆکەی لە ناوچوونی دیجیتاڵی زمانێک بە هۆی تێنەگەیشتنییەوە لە لایەن ژیری دەستکرد. "ئەگەر ژیری دەستکرد فێری زمانی ئێمە نەبێت"، دکتۆری حەسەنی وتی، "ئەوە ئێمە دەبێت فێری زمانی ئەو بین، ئەویش ئینگلیزییە. هەرچەندە گرنگ و پێویستە ئینگلیزی بزانین، بەڵام نەک بگاتە ئەوەی زمانی دایک و کلتوور و متمانەبەخۆبوونمان لە دەست بدەین." </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">بەرەوپێشچوون بەدیکراوە و توێژەران ئیشیان لەسەر دۆزینەوەی ڕێگای نوێ کردووە بۆ تێکەڵ کردنی زمانی کوردی لەگەڵ تەکنەلۆجیا کردووە. دکتۆر هادی وەیسی و دکتۆری سینا ئەحمەدی و خودی دکتۆر حوسێن حەسەنی خۆی لە ناوە هەرە دیارەکانی توێژینەوە بڵاوکراوەکانی پرۆسێسکردنی کوردین. "ئەگەر سەیری دۆخەکە بکەین"، دکتۆری حەسەنی وتی، "بە دەگمەن دەبینین ٣٠ بۆ ٤٠ کەس ئیش لەسەر پرۆسێسکردنی کوردی بکەن بە بەراورد لەگەڵ سەدەها توێژەرە عەرەب کە کار لەسەر عەرەبی دەکەن و ئەو هەزار ئەڵمانانەی توێژینەوە لەسەر ئەڵمانی دەکەن. " باسی ئەوەشی کرد کە چۆن ئەو زمانانەی یەکێتی ئەوروپا پاڵپشتییەکی بەهێزیان هەیە و چەندەها کۆمێتە دامەزراون و کۆنفڕانس ساز دەکرێت وەک و European Language Resource Association(ELRA) European Language Resource Coordination(ELRC). </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">و چۆن هەوڵدەدەن بۆ پاراستن و زیندووکردنەوەی ئەو زمان و زاراوانەی ئەوروپا کە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە. زانکۆکانی وەک ستانفۆرد و ئۆکسفۆرد ناوەندی توێژینەوەی تەکنەلۆجیای زمانی تایبەت بە خۆیان هەیە؛ دکتۆر حەسەنی زۆر هەوڵی ئەوەی داوە شتێکی لەم جۆرە لە کوردستان بکرێت، بەڵام هەموو کات داواکاریەکەی بێ وەڵام بووە. "پرۆسێسکردنی کوردی بە دڵنیاییەوە بەرەوپێش دەچێت"، دکتۆر حەسەنی وتی، "بەڵام نەگەیشتۆتە ئاستێکی کارا و بەسوود. هەمووی بە هەوڵ و خۆشەویست و خولیای چەند تاکەکەسێكەوە بەستراوە&nbsp; بۆ زمانی کوردی. هێچ شتێکی پلان داڕێژراو نییە. هەر یەکەو بەتەنیا ئیشدەکات." </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">دکتۆر حەسەنی هەندێک لەو ئاستەنگیانەی باسکرد کە ڕێگری لە بەرەوپێشچوونی توێژینەوەی پرۆسێسکردنی کوردی دەکەن. یەکەمیان هەمەڕەنگی زاراوەکان لە زمانی کوردی بۆتە هۆی زەحمەتییەکی زۆر بۆ توێژەران چونکە زمانێکی ستانداردکراو نییە و جیاوازی ڕێزمانی هەیە لە نێوان زاراوە و بنە زاراوەکان. توێژەرانی وەک دکتۆر حەسەنی لەو بڕوایەدان کە تەکنەلۆجیای وەک ژیری دەستکرد و زمانەوانیی کۆمپیوتەر دەکرێت یارمەتیدەربن بۆ ستانداردکردنی کوردی، بەڵام مشتومڕییەک هەیە کە ئاخو لە چەند ستاندارد پێکبێت. بێجگە لە ئەمە، وەک پێشتر باسکرا، کەمی سەرچاوە بەردەوام وەک کێشەیەکی گەورە خۆی نیشان دەدات. هیچ کورهێنانێک نییە لە ڕووی خوارزمیەکانەوە بەڵکو لە زانیاری و ئامراز و بەرنامەوە. هەروەها، هیچ پشتگیرییەکی حکومەت بەدی ناکرێت چ لە ڕووی هاوکاری داراییەوە بۆ پڕۆژە توێژینەوەیەکان و چ لە ڕووی پێزانینی خودی ئەو کارانەی کە ئەو چەند توێژەرانە پێی کردوویانە بۆ پرۆسێسکردنی کوردی. سەرەڕای هەموو ئەمانەش، کەمییەکی بەرچاو هەیە لە توێژەران و پسپۆران، کە ئەمەش بەرەوپێشچوون دوادەخات. لە کۆتاییدا، پەیوەندی و ئالیکاری لە نێوان زانایانی کۆمپیوتەر کە کار لەسەر پرۆسێسکردنی کوردی دەکەن و زمانەوانانی زمانی کوردی لاوازە و زۆر کەم دەکرێت. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">بە ڕای دکتۆر حەسەنی، تاکەکان دەتوانن بەشداربن لە پاراستن و بەرەوپێشبردنی زمانی کوردی لە ڕێگای تەکنەلۆجیاوە بە سێ ڕێگا. یەکەمیان ئەوەیە خەڵکێکی زیاتر بەشدار بێت لە زانیاری کۆکردنەوە لە ڕێگای crowdsource، کە بریتییە لە پەیداکردنی زانیاری و سەرچاوە لە ڕێی جەماوەرێک زۆرەوە. "هۆکاری بەردەستبوونی وەرگێڕی گووگڵ بۆ کورمانجی پێش زاراوەکانی دیکە وەک سۆرانی"، دکتۆر حەسەنی وتی، "لەبەر ئەو ژمارە زۆرەی کوردانی باکوور بوون کە بەشداریان کرد لە کۆکردنەوەی زانیاری و داتا. من خۆم بەشدار بووم لە پرۆسەی زیادکردنی وەرگێڕی گووگڵ بۆ سۆرانی، بەڵان دەکرا زووتر دەستمانبکەوتایە ئەگەر خەڵکانێکی زیاتر هاوکاربوونایە." دووەم، نووسین بە زمانی کوردی لە ماڵپەڕی وەک ویکیپیدیا لەسەر بابەتی هەمەڕەنگ گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ هەبوونی بڕێکی باش لە زانیاری چونکە زۆرێک لە مۆدێڵی گەورەی زمانەکان large language models وەک OpenAI ChatGPT و Google Bard سوودێکی زۆر لەو زانیاریە زۆرەی زمانی ئینگلیزی دەبینن کە لەسەر ئینتەرنێت بەردەستە. سێیەم ڕێگا، دکتۆری حەسەنی ئامۆژگاری قوتابییان کە توێژینەوە و پرۆژە بکەن لە بارەی پرۆسێسکردنی کوردی و زانیاری کۆکردنەوە. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">لە ئەنجامدا، زمانی کوردی وەک هەموو زمانێکی دیکە لە ژێر هەڕەشەی لە ناوچوونی دیجیتاڵییە ئەگەر تێکهەڵکێش نەکرێت لەگەڵ تەکنەلۆجیا و ئەو خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییانەی وەک نووسین-بۆ-ئاخاوتن و ئاخاوتن-بۆ-نووسین و وەرگێڕانی زمانی ئاماژە بەردەست نەبن بۆ کوردی. دکتۆر حەسەنی نموونەی کەسێکی نابینای هێنایەوە کە دەیەوێت کۆمپیوتەر یان ئامێری مۆبایل بەکاربهێنێت بەڵام نەتوانێت لەبەر نەبوونی خزمەتگوزاری ئاخاوتن-بۆ-نووسین بۆ کوردی. هەروەها باسی لەوە کرد کە چۆن کوردانی تاراوگە دەستیان بە کولتور و زمانی خۆیانەوە گرتووە و هەوڵی پاراستنی دەدەن تاکو بیگوازنەوە بۆ مناڵەکانیان، بەڵام بە کارێکی سەختی دەبینن لەبەر نەبوونی سەرچاوە کە هاوکاری ئەم نەوە تەزەیە بێت لە فێربوونی زمانەکە، چ جای کلتوور. زمانی کوردی زمانێکی هەمەڕەنگە و زۆر دەوڵەمەندە لە ڕووی زمانەوانیەوە بەو هەموو زاراوە و بنە زاراوانەی. بە هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشانە، کە ئاستەنگیان درووستکردووە بۆ بەرەوپێشچوونی پرۆسێسکردنی کوردی، زۆرێک لە خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییەکان دابیندەکرێن بە زمانی شیرینی کوردی و زمانەکە لە کاروانی بەرەوپێشچوونی تەکنەلۆجی بە جێ نامێنێت.</span></strong></h3><p><br></p><p><br></p>

بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیا بۆ پاراستنی زمانی کوردی: چاوپێکەوتنێک لەگەڵ دکتۆر حوسێن حەسەنی

کۆچی گەنج: لێکەوتەکانی ناسەقامگیری ئابووریی بۆ هەرێمی کوردستان

<h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">لە ئێستادا، ئێمە لە سەدەمی زانیاریدا دەژین و ئامێرە دیجیتاڵییەکان دەستیان بەسەر ژیانماندا گرتووە، هەر بۆیە پێویستیەکانی مانەوە بە سەلامەتی و پەنامەکی لە ناو ئینتەرنێتدا لە ئاستێکی باڵادایە. بەپێی پێشبینییەکانی کۆمپانیای ئاسایشی ئەلیکترۆنی ڤێنچەرز تێچووی زیانەکانی تاوانە ئەلیکترۆنییەکان تا ساڵی٢٠٢٥ بریتی بێت لە ١٠.٥ تریلیۆن دۆلار.&nbsp;</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">ستۆکسنێت چەکێکی ئەلیکترۆنی بوو کە بەهاوبەشی حکومەتی ئەمەریکا و ئیسرائیل دروستکرابوو، وێستگەێکی ئەتۆمی ئێرانی بە کردە ئامانج، کە ٢٠٠،٠٠٠ کۆمپیوتەری گرتەوە و بووە هۆی لەکارکەوتنی نزیکەی ١٠٠٠ ئامێر.&nbsp;</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">هێرشێکی تری ئەلیکترۆنی کە کۆمپانیای کەشتیوانی جیهانی فێدێکسی کردە ئامانج، کە بووە هۆی ئەوەی بە بەهای ٣٠٠ ملیۆن دۆلاری زیانی دارای پێبکەوێت و پشکەکانی بە ڕێژەی ٧٩ سەنت بۆ هەر پشکێک داببەزێت.&nbsp;</span><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">بەهەمان شێوە کۆمپانیای خزمەتگوزاری ئینتەرنێت یاهوو ڕووبەڕووی ئەو شتە بووەوە کە بە یەکێک لە گەورەترین پێشڵکردنی زانیاری لە مێژوودا دادەنرێت لە ساڵی ٢٠١٦ دا، کە ٥٠٠ ملیۆن هەژماری بەکارهێنەر و زانیارییە کەسییەکان دزرا.</span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;"> وڵاتان و کۆمپانیا زەبەلاحەکان بڕێکی زۆر سەرمایەیان وەبەرهەمێناوە هەم لەسەر ژێرخانی تەکنەلۆجیای خۆیان و هەم لەسەر دەستڕاگەیشتن بە کەسانی پسپۆڕ و شارەزا لە بواری ئاسایشی ئەلیکترۆنیدا. دەوترێت کە مایکرۆسۆفت نیازی وایە ٢٠ ملیار دۆلار خەرج بکات بۆ دڵنیابوونەوە لە سەلامەتی خزمەتگوزارییەکان و پاراستنیان لە هێرشە ئەلیکترۆنییەکان. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">تا ساڵی ٢٠٢٣، بودجەی حکومەتی ئەمەریکا بۆ ئاسایشی ئەلیکترۆنی وڵاتەکە بریتی بووە لە١٥.٦ ملیار دۆلار، هەروەها وڵاتێکی وەک شانشینی ئیماراتی عەرەبیمان هەیە کە بودجەکەی ٧٩ ملیار دۆلارە بۆ پێنچ ساڵی داهاتوو لە ٢٠٢٢ بۆ ٢٠٢٦.&nbsp;لە کاتێکدا کە حکومەتی هەرێمی کوردستان بە دوای پێشکەوتنی تەکنەلۆجی و بە دیجیتاڵکردنی حکومەتدا دەگەڕێت، کاردانەوەی ئەو بازدانە بەرەو جیهانی دیجیتاڵی چی دەبێت؟ وە حکومەت چ کارێک دەکات بۆ پاراستن و ئاسایشی دامەزراوەکان و هاوڵاتیانی لە ئینتەرنێتدا؟&nbsp;پێویستە حکومەتی هەرێمی کوردستان پلان دابنێت بۆ تەرخانکردنی بودجەیەک بۆ توانادان و بەهێزکردنی ژێرخانی ئاسایشی تەکنەلۆجیای خۆی. هەنگاوێکی بێ ماندووبوون و لە هەمان ساتەوەختدا زۆر چارەنووسساز کە حکومەتی هەرێم بتوانێت بەرەو ئەو ئامانجە بیگرێتەبەر، دەتوانێت لە ڕێگەی ئەنجامدانی خولی ڕاهێنانەوە بت بۆ کارمەندان لە کەرتی گشتی بەمەبەستی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری، چونکە دەگوترێت هەڵەی تاکەکان بەربڵاوترین هۆکاری هێرشە ئەلیکترۆنییەکانە. </span></strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong><span style="font-weight: 400;" data-mce-style="font-weight: 400;">ڕەنگە پێویست بکات کە حکومەتی هەرێمی کوردستان کەلێنی نێوان کەمی توانست و خواستی زۆری پسپۆڕ و شارەزایانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی بۆ هەردوو کەرتی گشتی وتایبەت پڕبکاتەوە، لە ڕێگەی هەماهەنگی لەگەڵ دامەزراوە ئەکادیمییەکان یان کۆمپانیا نێودەڵەتییەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی بێت، بۆ ئەوەی فێرخوازان و دەرچووان بە لێهاتووی و کارامەیی پێویست سەلامەتی شوێنی کارەکانیان مسۆگەر بکەن. </span></strong></h3>

مەترسییەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی و ژێرخانی تەکنەلۆجیای حکومەتی هەرێمی کوردستان

شرۆڤەیەکی سیستەمی ئابووری هەرێمی کوردستان و چەند هەڵوەستەیەک

<h3 class="p1" dir="rtl">لەم پوختەنوسینەدا دەمانهەوێ بە کورتی تیشک بخەینە پێکهاتەکانی شوناس. ئەگەر پرسیار بکەین؛ ئەوەی کە مرۆڤێکی&nbsp; پێدەناسرێتەوە بریتیە لە چی؟ دەتوانیین بڵێین شوناس، چونکە شوناس ئەو هێمایانەن کە، کەسێکیان پێدەناسرێتەوە و، ناسێنەری مرۆڤن. بەڵام مرۆڤ بە تەنیا ناتوانێ ئەو هێمایانە بەرهەم بێنێ، بۆ وێنە زمان (کە هێمایەکی جیاکەرەوەی شوناسە) بۆ دروستبوونی و بۆ ئەزمونکردنی پێویستی بە کۆمەڵێک کەس هەیە، ئەمە بۆ هەموو هێماکانی دیش کە لەم کورتە نوسینەدا ئاماژەیان بۆ دەکەم هەر درووستە، مرۆڤ دروستکراوێکی جڤاکییە؛ تەنها کۆمەڵێک مرۆڤ پێکەوە ژیان پێکدێنن. تاکەکەس هەڵگری هێماکانی شوناسە، دەگونجێ بەرجەستەکەریشیان بێ بەڵام داهێنەریان نییە. بەو ئەندازەیەی کە تاکەکەس ئەندامە لە کۆمەڵێکی خاوەن شوناس لەو کۆمەڵەوە چەند هێمایەکی جیاکەوەرە وەردەگرێ، بەبەراورد لەگەڵ مرۆڤێکی دی کە ئەندامە کۆمەڵێکی دی کە خاوەن شوناسێکی جیاوازن.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">دەتوانین هێماجیاکەرەوەکانی شوناس پۆلێن بکەین بۆ دوو بەش؛ بەشی یەکەم کە هێما بنەڕەتیەکانن، بریتین لە کلتور، باوەڕ، لەگەڵ کردەپەرستش. بەشی دووەمیان بریتین لە پۆشاک، زمان، لەگەڵ شێوەو رەنگ (مانین ناش ١٩٩٦: ٢٤). ئەگەر هەڵوەستە لەسەر هەریەک لەوانە بکەین دەتوانین بەپوختی و گوشراوی بڵێین کلتور بریتیە لەو ڕێسایانەی کە پەیوەندی نێوان مرۆڤەکان رێکدەخەن، شێوازی مامەڵەیان لەگەڵ یەک دیار دەکات (بەرجەستەبووی ژیانی رۆژانەیانە). باوەڕ، ئەو رێکارەیە کە مرۆڤەکان بەهۆیەوە مانای بوونی خۆیان دەکەن؛ قسە لەسەر کۆمەێڵیک نەبینراودەکەن؛ ئەوەکە لەکوێوە هاتوون بۆ ناو ژیان، مەبەست لە هاتنیان بۆ ژیان چییە و، لەدوای ژیان بۆکوێ دەڕۆن - ئەوەش مرۆڤ دەبەستێتەوە بە هێزی نەبینراو (بەڵام هەست پێکراو)ەوە و پەیوەندی مرۆڤ بە دوای ژیانەوە پێناسە دەکات و دەبێتە پێناسی. کردەپەرستش، لە ژێر ڕۆشنایی باوەڕ، جا ئەو باوەڕە زەمینی بێ یا ئاسمانی، پەیوەندی کەسەکان بەیەک رێکدەخات. بۆ وێنە، ئەگەر بەشێک لە کلتور بریتی بێ لە مامەڵەکردن لەگەڵ کەسێکی نزیکتدا، کردەپەرستش، لەژێر رۆشنایی باوەڕدا پێت دەڵێ کە چۆن هەڵسوکەوت بکەی و لەبەرانبەریدا پاداشت و سزایەک دەناسێنێ.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">هێما لاوەکیەکان بریتین لە پۆشاک، چ جۆرە جل و بەرگێک لەبەر دەکەی، (بۆچی بەمانە دەڵێم هێمای لاوەکی، چونکە، پۆشاک و زمان و شێوەو رەنگ دەبنەوە بە بەشێک لە کلتور). زمان، کاتێک لە بە کوردی دەدوێی، ئەمە تۆ جیا دەکاتەوە لە کەسێک کە بەزمانی، فارسی، عارەبی یا تورکی دەدوێ. زمان گرنیگیەکی ناوەندی هەیە لە دروستکردنی بیری هاوبەش و تێگەیشتنی هاوبەش، کەئەمانەش پێشمەرجەی کاری هاوبەش و پێکەوەیین. شێوەو رەنگ، ئێمە شێوەو رەنگمان دیارە زیاتر بەو رەنگ و شێوەی کە هەمانە ناسراوین و ئەوەش جیاماندەکاتەوە لە کەسێک کە بەڕەچەڵەک خەڵکی&nbsp; ئەوروپا یا ئەفریقایە. ئەم بنەمایانە، وەک هێمای جیاکەرەوەی شوناس پێمان دەڵێن کە کەێ بەشێکە لە کۆمەڵێکی نەتەوەیی، وە کێ دەکەوێتە دەرەوەی بازنەی ئەوکۆمەڵە نەتەوەییە.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">بۆیە ئەو نیشانانە، چ هێمای بنەڕەتی بن چ هێمای لاوەکی، دەبێ بەرجەستە بن (وەک کردەپەرستش)، بەرهەست بن (وەک باوەڕ)، بینراوبن (وەک پۆشاک)، بستراو بن (وەک زمان) و ئەزمونکراوبن (وەک کلتور)، ئەمانە دەبێ بەبەردەوامی ئامادەییان هەبێ بۆ ئەوەی ببن بە بەشێک لە ژیان. چونکە ئەو نیشانانە نەک هەر دەبن بە پێناسی کۆمەڵێکی نەتەوەیی، بەڵکو ئەو نەتەوەیە دروست دەکەن. بۆ وێنە، ئەو هێمایانە نەک هەر ئەوەی کە کوردێک جیادەکەنەوە لە تاکێکی فارس یا تورک لەرێگەی ناساندنیەوە وەک کەسێکی جیا لەوان، بەڵکو بوونێکی تایبەتش دەدەن بە تاکی کورد ئەو بوونە لە دابونەریت و زمان و پۆشاکیدا بەرجەستە دەبێ – بە واتایەکی دی بوونی کلتوری کۆمەڵایەتی دەدەنێ. لە کۆتایی ئەم نوسیەنەدا هەڵوەستەیەکی لۆژیکی لەسەر ئەم بوون مانەوەیە دەکەم.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">سەرچاوەی ئەو هێمایانە لە کوێیە، و ئەو هێمایانە لە کوێوە دێن؟ بەدڵنیاییەوە سەرچاوەیەکەیان لە مێژوودایە (هۆبزباوم ١٩٩٢: ١٦)؛ ئەوەش بەشێوەیەک کە کۆمەڵێک کەس بڕیاریانداوە لەسەرزەمینێکدا پێکەوە بژین و، مامەڵە لەگەڵ یەک بکەن (کلتور) و قسەلەگەڵ یەک بکەن و لێک تێبگەن (زمان) شێوازێک پۆشاک بپۆشین کە گونجاو بێ بۆ ئەو ناوەندە جوگرافییەی کە تێیدا دەژین (پۆشاک) (بڕوانە، مانین ناش ١٩٩٦؛ بندکت ئەندرسن١٩٨٣ ؛ ئەنتۆنی دی سمس١٩٩١). بڕیاریان داوە پێکەوە بەرگری لەو خاکە بکەن کە تێیدا دەژین، کۆچ نەکەن و جێی نەهێڵن، بە تێپەڕینی کات هەستی هۆگریان بۆیەکدی وەک تاکە کەس، و هەستی هۆگریان بۆ خاک وەک کۆمەڵ زیادی کردوە و بوون بەیەک نەتەوە. هەموو پێکەوە بوونە بەرجەستەبووی ژیانێکی هاوبەش؛ (ئێرنێس رێنان ١٩٩٦، نەتەوە بە گیانی هاوبەش پێناسە دەکات)&nbsp; ئەمەیە شوناس –&nbsp; خەڵکی کورد، لە خاکی کوردستاندا. واتە شوناس دوو رەهەندە هۆگری بۆ خاک و هۆگری بۆ خەڵک، هەر ئەمەشە دەبێتە پێشمەرجەی بوون بە دەوڵەت نەتەوە، کاتێک کە سنورەکانی نەتەوە لەگەڵ سنورەکانی دەوڵەت دەبن بەیەک، تا کوێ نەتەوە درێژ بۆوە تا ئەو شوێنەش سنوری دەوڵەت درێژ بێتەوە (بڕوانە؛ ئێرنێست گێڵنەر ١٩٨٣).</h3><h3 class="p1" dir="rtl">لە هەر شوێنێک کۆمەڵێک کەس هەبن، چوارچێوەیەکی کۆمەڵایەتیان دەبێ و، لەهەر جێگایەک چوارچێوەی کۆمەڵایەتی هەبێ کۆمەڵێک ئامراز هەن بۆ پاراستنی -- ئەو ئامرازانە هێمای جیاکەرەوەی کەلتورن؛ کەواتە، جیاوازی نێوان چەند کۆمەڵێک ئەو هێمایانەن کە هەریەک لەو کۆمەڵانەی پێدەناسرێتەوە بۆیە ئەو هێمایانە دەبێ بە روونی بەرجەستەبکرێن و ببینرێن، چونکە ئەو هێما جیاکەرەوانە پێمان دەڵێن کێ ئەندامە لەو کۆمەڵەیە و چ پێشمەرجەیەکی کلتوریی پێویستە بۆ بوون بەئەندام (بڕوانە؛ مانین ناش ١٩٩٦: ٢٦). مەبەست لەو هێمایانەش دروستکردنی کۆمەڵێک و پاراستنیەتی، ئەو هێمایانەی کە شوناس&nbsp; دیار دەکەن، هێمای پاراستنی سنوری شوناسن. ئەگەر ئەو سنورانە بە شێوازێکی بەردەوام، لەلایەن ئەندامانی کۆمەڵە نەتەوەییەکەوە ببەزنێنرێن شوناس دەکەوێتە ژێر هەڕەشەی لەناوچوون – بۆ وێنە، پۆشاک، تۆ هەمیشە بیکەی بە نەریتی ژیانت لەجیاتی پۆشاکی نەتەوەییت پۆشاکێکی دی بپۆشی، واتە پۆشاکی شوناسێکی دی پێناسەت بکا؛ یا ئەگەر بەبەردەوامی بەزمانێک بدوێی زمانی دایک نەبێ، زمانی ئەندامانی کۆمەڵەنەتەوەییەکەت نەبێ، ئەوا دەبێ بەزمانێک بدوێی کە زمانی شوناسی نەتەوەیەکی دیکەیە. ئەگەر بۆ هەموو هێما جیاکەرەوەکانی شوناس دوبارە بێتەوە، ئەوکۆمەڵەنەتەوەییە لە بوون دەکەوێ، لە کلتوری نەتەوەیەکی دیدا دەتوێتەوە&nbsp; و، دەبێت بەبەشێک لە شوناسێکی دی. واتە، نەتەوە بەلەدەستدانی شوناسی، بوونی خۆی لەدەست دەدا، ئەمەش پێ ی دەگوترێ خۆکوژی شوناس. ئەمە چی لێ دەفامرێتەوە، هەرەشەی نەمان بۆ سەر کۆمەلێکی نەتەوەیی بریتیە لە بەزیندوویی رانەگرتنی شوناسەکەی. بەڵام خاڵی گرنگ لێرەدا ئەوەیە بەو ئەندازەیەی کە تاکەکەس هەڵگری شوناسە و سەرەتا لەودا خۆی بەرجەستە دەکات (گوتمان کە تاکەکەس هەڵگری شوناسە)، ئەوا زیندو راگرتنی هێماکانی شوناس لەلایەن تاکەوە دەبێتە هۆی زیندوو راگرتن و مانەوەی ئەو نەتەوەیە، ئەمە پێچەوانەکەشی راستە، واتە ئەگەر تاکەکانی ئەو نەتەوەیە هێماکانی شوناسی نەتەوەییان لە خۆیاندا بەرجەستە نەکەن و لە ژیانی رۆژانەیاندا ئەزموونی نەکەن ئەو تاکانە شوناسی خۆیان کۆتایی پێدێنن، وەک پێشتریش ئاماژەمان بۆکرد؛ بە کۆتایی هاتنی شوناسە کلتورییەکەی ئەو کۆمەڵە نەتەوەییەش کۆتایی پێ دێ. ئەوەی جێی ڕامانە ئەوەیە، بەرپرسیارێتی پاراستنی شوناس دەکەوێتە سەر تاک تاکی ئەندامانی کۆمەلێکی نەتەوەیی؛ بەتابیەت چینی لاو و گەنج. &nbsp;</h3><h3 class="p1" dir="rtl">کەواتە ئەگەرهێما جیاکەرەوەکانی شوناس، کلتور و باوەڕ و کردە پەرستش، لەگەڵ زمان و پۆشاک و شێوەو رەنگ بپارێزرێن، ئەوا شوناسی ئەو گروپە دەپارێزرێت، بەو واتایە، شوناس بریتیە لە خودی کۆمەڵە نەتەوەییەکە.&nbsp; ئەمە باسێکی گرنگی وجوودییە، ئێستا ئێمەی کورد لە بەرانبەر هەرەشەیەکی بەردەوامداین و، لە جەنگێکی کلتوریی بەردەوامداین، لە مەیدانی جەنگیشدا مرۆڤ ناتوانێ بێلایەن بێ؛&nbsp; بۆ وێنە کاتێک کە پۆشاکی نەتەوەیەکی دی دەپۆشی، بڕیاری خۆتت داوە، خۆویستانە بەشێک لە شوناسی نەتەوەییت لە خۆتدا کوشتووە، (و بەشێک لە شوناسی کۆمەڵێکی نەتەوەیی دیکەت لەخۆتدا زیندوو راگرتووە). ئەگەر بڕیاربێ بە زمانێک جگە لە زمانی کوردی بدوێ بەهەمان شێوە، ئەگەر لە شێوازی مامەڵەتدا بڕیارت دابێ کە لەگەڵ کلتوری خۆتدا ئاشت نەبیەوە و شانازی پێوەنەکەی، ئەوا کلتورێکی دی بۆت دەبێ بە شانازی، یا شانازی بە کلتوری نەتەوەیەکی دیکەوە دەکەی ...&nbsp; ئەگەر ئەمە دوبارە بێتەوە بۆ هەموو هێماجیاکەرەوەکانی شوناسی نەتەوەییت، دەرەنجامەکەی ئەوەیە کە تۆ بووی بە ئەندامی کۆمەڵێکی نەتەوەیی دی و شوناسی نەتەوەیی خۆتت لەدەست داوە. شوناسی نەتەوەکەت لە مەیدانی تۆ دا دۆڕاندویەتی.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">ئێمەی کورد وەک نەتەوەیەک، لەجەنگێکی بەردەوامداین بۆ مانەوە، تۆی گەنج هەستی پێبکەی یا نەکەی، لە جەنگێکی بەردەوامدای بۆ مانەوە، لە مێژووی دوورەوە تا ئێستا، کوردبوون و شوناسی کورد (پەیوەست بەو شەش هێمایانەی شوناس) وەک سپاردە گەیشتۆتە دەستی تۆ، چونکە بابوباپیرانت و دایکوداپیرانت بڕیاریان دابووکە لە نەتەوەکانی دیدا نەتوێنەوە وەک کورد لە نیشتمانی خۆیاندا کە کوردستانە ژیان ئەزموون بکەن (هەربۆیەش ئێستا خەڵکێک هەن پێیان دەگوترێ کورد و خاکێک هەیە پێی دەگوترێ کوردستان). بەڵام لێرە بەبەرەوە، بەرپرسیارێتی یەک بەیەکی ئەندامانی نەتەوەی کوردە بەتایبەت گەنج ولاو لەگەڵ یەک پرسیاری گرنگدا دەستەویەخەن؛ ئایا دەیانەوێ ئەو سپاردەیە بگەیەننە داهاتوو یا بڕیاریان داوە لەواندا بمرێ؟ هەستی بەرپرسیارێتی دروست ئەوەیە کە بەرپرسانە مامەڵە لەگەڵ ئەو سپاردەیە بکەن و لە ئێستادا شوناس بەزیندووی رابگرن، تەنها رێگەی زیندوو راگرتنیشی ئەزمونکردنەیەتی و، بەزیندویی ئەو سپاردەیە رادەستی ئەو لاوانەی دی بکەن کە لەدوای ئەوانەوە دێن و پێکەوە&nbsp; نەتەوە و کلتورەکەی روو بەرەوە داهاتوو ئاراستەبکەن. گەنجانی سەردەم دەتوانن ببنە هۆی مردنی نەتەوەی خۆیان و دەتوانن ببنە هۆی بە زیندوویی هێشتنەوەی نەتەوەکەیان؛ چاوەڕوانی نەتەوە لە گەنجان ئەوەیە کە ببنە ژیانی نەتەوە و، گیانی کلتووریی بەبەردابکەنەوە. &nbsp;&nbsp;</h3><p><br data-mce-bogus="1"></p><h3 class="p1" dir="rtl">سەرچاوەکان:</h3><p dir="ltr">Anderson, Benedict.1983. &nbsp;Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso.</p><p dir="ltr">Ernes Renan, 1996. “The Nation” in John Hutchinson and Anthony D. Smith Ethnicity, Oxford reader, Oxford: oxford university press.</p><p dir="ltr">Gellner, Ernest.1983.&nbsp;Nations and Nationalism. Ithaca: Cornell University Press.</p><p dir="ltr">Hobsbawm, E.J. 1992 Nations and Nationalism Since 1780: Programme, Myth, Reality. Cambridge: Cambridge University Press.</p><p dir="ltr">Manning Nash, 1996. “The Core Elements of Ethnicity” in John Hutchinson and Anthony D. Smith Ethnicity, Oxford reader, Oxford: oxford university press.</p><p dir="ltr">Smith, Anthony D. 1991.&nbsp;National Identity. Reno: University of Nevada Press.&nbsp;</p><h3 class="p1" dir="rtl"><br></h3><p><br></p>

پێشمەرجەکانی مانەوەی شوناسی نەتەوە: هەڵوەستەیەک لەسەر رۆڵی گەنج

<h3 class="p1" dir="rtl">یەکێک لە گەورەترین کێشەکانی ناو دەستووری عێراق کێشەی مادەی ١٤٠ە. مادەی١٤٠ داوای جێبەچەکردنی یاسای ٥٨ی یاسای بەڕێوەبردنی&nbsp; عێراق دەکات.</h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>مادەی ١٤٠: &nbsp;</strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl">یەكەم: دەسەڵاتـی ڕاپەڕاندن هەنگاوی پێویست دەنێت بۆ تەواوكردنی جێبەجێكردنی پێداویسیتەكانی مادەی (٥٨) لە یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت بۆ قۆناغی گواستنەوە بە هەموو بڕگەكانیەوە.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">دووەم: ئەو بەرپرسیاریەتیەی لەسەر شانی دەسەڵاتی ڕاپەڕاندنە لە حكومەتی ئینتیقالیدا كە لە مادەی (٥٨) لە یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت بۆ قۆناغی گواستنەوەدا ئاماژەی پێكراوە، بەردەوام دەبێت و دەكەوێتە ئەستۆی دەسەڵاتی ڕاپەڕاندنی هەڵبژێردراو بەگوێرەی ئەم دەستوورە بۆ ئەوەی بە تەواوی جێبەجێ بكرێت (ئاساییكردنەوە، سەرژمێری، لە كۆتاییدا ئەنجامدانی ڕاپرسی لە كەركوك و ناوچەكانی تر كە ناكۆكیان لەسەرە بۆ دیاریكردنی ویستی هاوڵاتیان) لە ماوەیەكی دیاریكراودا كە لە مانگی ١٢/٢٠٠٧ تێپەڕ نەكات.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">تا ئێستا هەنگاوەکانی مادەی ١٤٠ جێبەجێ نەکراون و ئەو پرسانەی کە مادەکە ئاماژەی پێدەکا هێشتا بە هەڵواسراو و چارەسەرنەکراو ماونەتەوە. وەک لە مادەکەدا ئاماژەی پێکراوە، جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠ بە سێ قۆناغدا تێدەپەڕێت کە بریتین لە؛ ئاساییکردنەوە و سەرژمێری و ڕیفراندۆم لە ناوچە جێناکۆکەکاندا. زاراوەی ‘ناوچە جێناکۆکەکان’ خۆی لە خۆیدا ناڕوون و کێشەدارە، لە مادەی ١٤٠دا تەنها کەرکوک و " ناوچەكانی تر كە ناكۆكیان لەسەرە "هاتووە. بەڵام ،گروپە جیاوازەکانی ناو عێراق بە تەواوی لەسەر ئەو خاک و ناوچانە ڕێکناکەون کە بە ناکۆکی لەسەر دادەنرێت. بەهۆی هەستیاری بابەتەکەوە دەبوو ناوچە جێناکۆکەکان بە تاک و بە تایبەتی لە دەستووردا ناویان بکرایە بۆ ئەوەی لەم کێشە زێدەیەدوور بکەونەوە، خۆی مادەکە کەم نیە لە کێشە، هەر یەک لە سێ قۆناغەکە&nbsp; ( ئاساییکردنەوە و سەرژمێری و گشتپرسی) کێشەی تایبەتی خۆیان هەیە.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">یەکەم&nbsp; هەنگاوی جێبەچێکردنی مادەی ١٤٠ هەنگاوی ئاسایکردنەوەیە. بەپێی مادەی ٥٨ی یاسای کارگێڕی ئینتقالی، ئاساییکردنەوە پێویستی بە ئەنجامدانی چوار کردار هەیە:</h3><h3 class="p1" dir="rtl">١. قەرەبووکردنەوەی دارایی</h3><h3 class="p1" dir="rtl">٢. ڕاستکردنەوەی نەتەوە &nbsp;</h3><h3 class="p1" dir="rtl">٣. چارەسەرکردنی ناکۆکی زەوی&nbsp;</h3><h3 class="p1" dir="rtl">٤. گەڕاندنەوەی سنوورە ئیدارییەکانی پێش بەعس</h3><h3 class="p1" dir="rtl">بۆ ئاسایی كردنەوەی دۆخی ناوچە جێناكۆكەكان پێویستبوو ئەو کەسانەی کە لە چوارچێوەی پڕۆسەی بە عەرەبكردنی ڕژێمی بەعسدا لەو ناوچانە دەركرابوون بگەڕێنەوە سەر زێدی خۆیان، هەروەها دەبوو ئەو عەرەبانەی هێندرابوونە ئەو ناوچانە بگەڕێننەوە شوێنی خۆیان. بەڵام لە مادەکەدا میکانیزمەکانی جێبەجێکردنی ئەو هەنگاوانە بەڕوونی نەخراوەتەڕوو و لە ئەنجامدا هەریەک لەو کردەوانە ڕووبەڕووی کۆمەڵێک کێشە دەبنەوە. بۆ نموونە، سەبارەت بە قەرەبووکردنەوەی دارایی، بەرپرسێکی کوردی کەرکووک لە ساڵی ٢٠١٥ وتی کە ئەوان ساڵانە ١٧ ملیار دینار وەردەگرن لە حکوومەتی فیدڕالی، لە کاتێکدا کە پرۆسەی قەرەبووکردنەوە پێویستی بە ٦٠٠ ملیار هەیە. ئەمەش بە ڕوونی ئاماژەی ئەوەیە کە بەغدا نیازی تەواوکردنی هەنگاوەکەی نیە. ئەم ڕێکارە بۆ خۆی شلۆقە چونکە زۆرێک لە خێزانەکان کە زۆربەیان عەرەبن هیچ نیازێکیان نییە بگەڕێنەوە بۆ شارە ڕەسەنەکانیان. هەروەها زۆرێک لە خێزانە دیپۆرتکراوەکان کە پێشتر ژیانیان لە شوێنەکانی دیکە دەستپێکردبوو، بە هۆی دۆخی ئەمنی شارەکەوە، نیازێکی کەمیان هەبوو بگەڕێنەوە بۆ کەرکوک. ناکۆکی زەوی پرسێکی ترە کە چارەسەرکردنی ئاسان نییە. تا ساڵی ٢٠١٥، ٨٨٠٠ حاڵەتی ناکۆکی زەوی هەبووە کە لەلایەن کۆمیسیۆنی داواکاری موڵک و ماڵی عێراق مامەڵەی لەگەڵدا کراوە. ڕێکارەکان بە خاوی دەچن ئەمەش هۆکارەکەی زۆری ژمارەی تانەدان لە بڕیارەکان. گەڕاندنەوەی سنوورە ئیداریەکانی پێش بەعس، بە هەمان شێوەی ڕێکارەکانی تر، ڕێکارێکی پڕە لە کێشە. پرۆسەکە داوای لکاندنەوەی ئەو ناوچانە دەکات کە لە ساڵی ١٩٧٥ لە کەرکووک جیاکراونەتەوە و بە پارێزگاکانی دەورووبەر لکێنراون.&nbsp; قەزاکانی وەک کەلار و چەمچەماڵ کە لە ساڵی&nbsp; ١٩٧٦لە&nbsp; کەرکوک دابڕاون و لکێنراون بە سلێمانیەوە، قەزای توز خورماتوو کە لە ساڵی ١٩٧٦ بە پارێزگای سەڵاحەدینەوە لکێنرا، هەروەها ناحیەی کفری کە بە پارێزگاری دیالە لکێنراوە لە هەمان ساڵدا. گەڕاندنەوەی سنوورە ئیدارییەکانی پێش بەعس بە ڕوونی لە بەرژەوەندی کورددایە بەو پێیەی قەزاکانی چەمچەماڵ و کفری و کەلار زۆرینەیان کوردن. لە ئەنجامدا، ئەم هەنگاوە ڕووبەڕووی ناڕەزایی عەرەب و تورکمانەکان بووەتەوە، ئەوان دەڵێن کە ئەم پرسە خۆی لە پارێزگای کەرکوکدا سنووردار ناکات، بەڵکو کاریگەری لەسەر پارێزگاکانی دەوروبەریش هەیە، دواجار کاریگەری لەسەر هەموو عێراق دەبێت. عەرەب و تورکمانەکان زیاتر دەڵێن، مامەڵەکردن لەگەڵ کەرکووک بە تایبەتی پێویستی بە ڕێککەوتنێکی گشتی هەیە لە نێوان هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکاندا. ڕێکەوتنێکی لەم جۆرە نەکراوە تا ئێستا و کێشەکە بە چارەسەرنەکراوی ماوەتەوە. ئەم پرسە بە تایبەتی چارەسەرکردنی قورسە، لەبەر ئەوەی گەڕاندنەوەی سنوورەکانی کەرکوک بە مانای گۆڕینی سنوورەکانی سلێمانی، دیالە، و سەڵاحەدین دەبێت کە ئەمە خۆی لە خۆیدا ڕێکارێکی ئاڵۆزە. ئاڵۆزی ڕێکارەکە و ناڕەزایەتییە گەورەکەی عەرەب و تورکمانەکان وا دەکات پرۆسەی گەڕاندنەوەی سنوورە ئیدارییەکانی کەرکووک بۆ سەردەمی پێش بەعس کارێکی نیمچە مەحاڵ بێت.</h3><h3 class="p1" dir="rtl">سەرژمێری و گشتپرسی</h3><h3 class="p1" dir="rtl">هاوشێوەی ڕێکاری ئاساییکردنەوە، هەردوو ڕێکاری سەرژمێری وگشتپرسی تووشی ژمارەیەکی زۆری کێشە و ئاڵۆزی بوونەتەوە. سەرەتا دوا وادە بۆ ئانجامدانی سەرژمێری لە کەرکووک و ناوچە جێناکۆکەکان تەمووزی ٢٠٠٧ بوو، بەڵام وادەکە جێبەجێنەکرا, ئەمەش کۆمەڵە هۆکارێکی هەیە, یەکێک لە هۆکارەکان جیاوازی بۆچوون بوو سەبارەت بە ئەوەی کە لە سەرژمێری پرسیاری نەتەوە بکرێ یان نا. داتای سەرژمێری بۆ ناوچە کێشە لەسەرەکان زۆر گرنگە بەو پێیەی داتاکانی سەرژمێری دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ ئەو گشتپرسییەی کە لە بڕیارە لە دوای بێت. بە شێوەیەکی گشتی کێشەی هەردوو ڕێکاری سەرژمێری و گشتپرسی هەمان کێشەیە؛ کێ دەتوانێت بەشداری بکات و دەنگبدات؟. هیچ وەڵامیکی ڕوون بۆ ئەم پرسیارە نییە تا ئێستا چونکە گرووپە جیاوازەکانی کەرکووک بۆچوونی جیاوازیان هەیە. عەرەبەکان دەڵێن، هەرکەسێک بەڵگەنامەی کەرکوکی هەبێت، پێویستە ڕێگەی پێبدرێت لە ڕیفراندۆمدا دەنگ بدات، لە کاتێکدا کورد داوای جێبەجێکردنی سەرژمێری ساڵی ١٩٥٧ دەکات بەو پێیەی پێش هەڵمەتی بەعەرەبکردنە و قەزا دابڕاوەکانی چەمچەماڵ، کفری، کەلار، و توز خورماتوو دەگرێتەوە، تورکمانەکانیش داوای جێبەجێکردنی هەمان سەرژمێری دەکەن، بەڵام بە سنوورە ئیدارییەکانی ئێستا. عەرەب بەتەواوەتی جێبەجێکردنی سەرژمێری ساڵی ١٩٥٧ ڕەتدەکەنەوە و کورد و تورکمان ئەو پێشنیازە ڕەتدەکەنەوە کە هەرکەسێک بەڵگەنامەی کەرکوکیی هەبێت مافی دەنگدانی هەیە، کورد و تورکمانیش پێشنیارەکانی یەکتری ڕەتدەکەنەوە و لە ئەنجامدا دانوستانەکان شکستیان هێناوە. ڕەتکردنەوەی سەرژمێری ١٩٥٧ لەلایەن عەرەبەکانەوە، شتێکی نامۆ نیە، بەو پێیەی ژمارەی ئەو عەرەبانەی کە مافی دەنگدانیان هەیە بە شێوەیەکی بەرچاو دادەبەزێت. زۆرجار کێشەکانی مادەی ١٤٠ تێکەڵی یەک دەبن وەک ئەوەی لێرەدا دەبینرێت، کێشەی مافی دەنگدان لەگەڵ کێشەی گەڕاندنەوەی سنوورە ئیدارییەکانی کەرکووک بۆ پێش ١٩٧٥ تێکەڵی یەک دەبن، لە ئەنجام پرسەکە زۆر ئاڵۆزتر دەبێت. &nbsp;</h3><h3 class="p1" dir="rtl"><strong>دوا ووتە</strong></h3><h3 class="p1" dir="rtl">جێگای سەرنجە کە دوا وادە بۆ جێبەجێکردنی هەر سێ هەنگاوەکە (ئاسایکردنەوە، سەرژمێری و گشتپرسی) ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ بووە، ئەمەش بی پلانی لە نووسینی مادەی ١٤٠ دەردەخات.&nbsp; ناڕوونی و لاوازی زمانی نووسینی مادەی ١٤٠ دەکرێ وەک هۆکار ببینرێت بۆ ئەم کێشانە. مادەی ١٤٠ داوای گشتپرسی دەکات بەڵام دیاری ناکات کێ مافی دەنگدانی هەیە لە گشتپرسیەکە، داوای گەڕاندنەوەی سنوورە ئیدارییەکانی پێش ١٩٧٥ دەکات لە ناوچە کێشەلەسەرەکان، بەڵام هیچ میکانیزمێکی کاریگەری دیاری نەکردووە بۆ ئەنجامدانی ڕێکارێکی وا ئاڵۆز، لە ئەنجامدا و دوای نزیکەی ١٨ ساڵ لە دەنگدان بە دەستووری نوێی عێراق، مادەی ١٤٠ هەر وەکوو خۆی ماوەتەوە، کۆمەڵە ڕستەیەک لە سەر کاغەز</h3>

مادەی ١٤٠ی دەستووری عێراق: خوێندنەوەیەکی ڕەخنەیی

NSI - KUR

research and analysis

Lato

IBM Plex Sans Arabic

Arvo

<p>ئەم ماڵپەڕە کووکی سەرەکی بەکاردەهێنێت بۆ دڵنیابوون لە کارکردنی دروست</p>

توێژینەوەکان

بەکارهێنانی تەکنۆلۆژیا بۆ پاراستنی زمانی کوردی: چاوپێکەوت...

کۆچی گەنج: لێکەوتەکانی ناسەقامگیری ئابووریی بۆ هەرێمی کور...

مەترسییەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی و ژێرخانی تەکنەلۆجیای حکو...

شرۆڤەیەکی سیستەمی ئابووری هەرێمی کوردستان و چەند هەڵوەستەیەک

پێشمەرجەکانی مانەوەی شوناسی نەتەوە: هەڵوەستەیەک لەسەر رۆڵ...

مادەی ١٤٠ی دەستووری عێراق: خوێندنەوەیەکی ڕەخنەیی